counter create hit
SAMTEK Mühendislik » İpuçları
jump to navigation

Eğer gaz kokusu hissederseniz… 01/04/2014

Konutunuzda Gaz Kokusu Hissederseniz

Bina İçinde Gaz Kokusu Hissederseniz

<< İpuçları sayfası

Doğal gaz abonesi olurken dikkat edilmesi gerekenler 01/03/2014

<< İpuçları sayfası

Doğal gaz tesisatı alırken ve kullanırken dikkat edilmesi gerekenler

<< İpuçları sayfası

Doğalgaz hakkında genel bilgiler 02/01/2008

“Kutsal Ateş’’ deyimi, insanlık tarihi boyunca kullanılagelmiştir. Eski yunan ve mısır ülkelerinde asırlar boyunca yanan gaz tezahürleri olduğu bilinmektedir. Azerbeycanda, Bakü çevrelerinde de, gaz alevlerinin, bulunduğu muhtelif bölgelerde hırıstiyanlıktan önce kurulmuş olan mabedler, asırlar boyunca önemlerini korumuşlardır. Milattan sonra 221-263 yıllarında, Shu Han krallığı döneminde çinliler ilk defa doğal gazı bir enerji türü olarak tuz kurutma işlerinde kullandılar. Hatta daha bu tarihlerde, Çinliler doğal gazı içleri oyulmuş bambularla başka yerlere nakletme yolunu denemişlerdir.

17.asırda kuzey italyanların doğalgazı aydınlatma ve ısıtma maksadı ile kullandıklarına ait bariz vesikalar vardır. Amerika’da ilk gaz sahası keşfi 1815 yılında West Virginia’daki Charleston bölgesinde bir tuz madeni civarında olmuştur. Bundan 5 yıl sonrada ilk ticari gaz işletmeciliği 1820 yılında William Hart tarafından NewYork eyaletinde yapılmıştır.

Doğalgaz’ın ticari amaçla uzun bir mesafeye nakli ilk defa 1883’te gazın boru hatları ile Pitsburg’a getirilmesi ile gerçekleşmiştir. 1890 yılında aynı şehirde doğalgaz dağıtımı için tesis edilen boru hatlarının toplam uzunluğu 750 km’ye ulaşmıştı. Yine aynı tarihlerde Amerika sınırları içindeki diğer transmisyon hatlarının toplam uzunlukları ise 40.000 km mertebesinde idi.

2.Dünya savaşından sonra boru imalat ve kaynak teknolojilerinde daha da gelişmeler oldu ve bu, daha önceleri 25-30 bar olan boru hattı basınçlarının 60-70 bara, boru hattı çaplarının ise 75 cm’ye kadar çıkartılabilmesine imkan sağlayarak nakledilen doğalgaz hacimlerinin önemli ölçüde artmasına yol açtı. Kanada, kullanım fazlası olan bir kısım doğalgazı Amerika’ya ihraç etmeye başladı. Rusya’da ise doğalgaz yatakları geliştirilerek üretilen gaz merkez Asya ve Sibirya’dan Batı Rusya ve Doğu Avrupa ülkerine sevkedilmeye başlandı.

1900’lü yılların ortalarında Almanya, İtalya, Fransa ve Avusturya kendi mevcut doğalgaz potansiyelini kullanıyordu. Hollanda’daki Gronıngen sahasının gelişmesi (1959) ile buradaki potansiyelin bir kısmı komşu ülkelere ihraç edilmeye başlandı. Almanya 1964’te Gronıngen gaz sistemine bağlandı. Ancak artan enerji talebi, gerek iç kaynaklardan ve gerekse komşu ülkelerden karşılanamaz hale gelince bu defa Cezayir, Libya, Brunei ve Nijerya’dan ve bilahare Orta Doğudan doğalgazın sıvılaştırılarak tankerler ile nakline başlanıldı. Bu şekilde Japonya ve Birleşik Amerika Devletleri geniş ölçülerde enerji transferi gerçekleştirdiler. Sovyet Rusya doğalgazı’da 1974’te Almanya’dan başlamak sureti ile Batı Avrupa sistemine bağlandı. 2000 yıllarında doğalgaz’ın dünya toplam enerji tüketimi içindeki payını % 30 lara ulaşacağı tahmin edilmektedir. 1970 yılından sonra yaşanan petrol krizi, doğalgaz talebinde geniş ölçüde artışlara sebep olmuş ve hemen akabinde dünya doğalgaz üretimi 7-8 misline çıkmıştır.

DܜNYA GAZ KAYNAKLARI

Dünya Doğalgaz potansiyelinin dağılımında toplam olarak, OPEC ülkeleri en büyük hisseye sahip görünmektedirler. Münferit olarak en zengin doğalgaz kaynaklarına sıra ile Sovyet Rusya, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada, ve takiben Batı Avrupa sahip bulunmaktadır.

Tablo-3’te, dünya gaz potansiyelinin dağılımı ile ilgili bilgiler verilmiştir. Bu değerlere göre halihazırda ispatlanmış gaz rezervleri toplamı 67.5 trilyon m3 civarında tahmin edilmektedir.

Tablo-3 

Bölge İspatlanmış rezerv, 1012 m3 Muhtemel rezerv, 1012 m3
Sovyet Rusya 22.70  63.49
Kuzey Amerika 8.86 48.86 
JANZ 1.17 6.63
Batı Avrupa 4.34 9.00
Çin ve diğer Asya ülkeleri 0.60 10.86
Güney Amerika 0.63 7.91
Orta Amerika  0.57 3.63 
Kuzey Afrika  0.23 0.91
Afrika, Güney Sahara  0.09 0.34 
Doğu Asya  0.60 3.43
Güney Asya 0.46 1.23
OPEC, 1.grup toplam  7.14 29.77
OPEC, 2.grup toplam 19.60 47.86
Diğer Ortadoğu ܜlkeleri  0.43  0.86

TܜRKİYENİN DOܐALGAZ POTANSİYELİ

Türkiyemizde ispatlanmış toplam doğalgaz kaynakları 30 milyar m3 civarındadır. Bu potansiyelin kabaca %70’i yani 20 milyar m3’ü üretilebilir görünmektedir.Halen, 2000 yılı sonu itibari ile 3 Milyar m3 doğalgaz üretimi yapılmıştır. Ancak, ülkemizde jeolojik ve jeofizik araştırmalarının ve özellikle sondaj edilerek araştırılmış bölgelerinin tarihinin yeni olduğu düşünülürse henüz keşfedilememiş muhtemel rezervlerin önümüzdeki gelecekte yukarıda verilen potansiyel değere ilavesi pekala mümkündür. Tablo-4’te ülkemizin ispatlanmış ve muhtemel doğalgaz kaynakları ile ilgili bazı değerler verilmiştir. ܜlkemizin 300-400 milyar m3 civarında bir doğalgaz potansiyeline sahip olabileceğini görmekteyiz. Bugün, gelişmiş bir Avrupa ülkesinin ortalama yıllık gaz tüketimi olan 15 milyar m3’lük bir tüketimi, en az 20 yıl süre ile besleyebilecek bu potansiyelin, Türkiye gelecek ekonomisi için ne derece önemli olduğu açıktır.

Tablo-4

Türkiye Doğalgaz Potansiyeli  

Bölgeİspatlanmış 109 m3Muhtemel 109 m3
Trakya; Hamitabat, 50.0 90.0  
Tuz gölü Havzası – 25.0–45.0
Adana-İskenderun 45.0–85.0
Güneydoğu Anadolu 15.0 (*) 115.0–140.0  
Orta ve Batı Akdeniz Sahilleri100.0-150.0
Kumrular, Umurca5.015.0
Doğu Kara Deniz30.0–60.0

(*) Bu potansiyelin 14×109 m3’ü, yanıcı olmayan gazlardır.

DOܐALGAZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Hidrokarbon gazlarının hepsi yanıcı olup, parafin serisinin üyeleridir. Genel formülü “CnH2n+2 olarak gösterilebilir. Bunlardan en hafifi olan metan, pratik olarak, genel basınç ve ısı şartlarında gaz halinde olup, ya serbest halde ya da petrolde çözünmüş olarak bulunur. Metan aynı zamanda tabiatta birçok yerlerde, organik maddelerin bozuşmasından, petrole bağımlı olmayan diğer gaz akümlasyonlarına kadar çeşitli yerlerde en çok rastlanılan bir gaz türüdür.

Doğalgaz başlıca metan (CH4), etan (C2H6) ve az miktarlarda propan (C3H8) ve bütan (C4H10)’dan teşekkül eder. Doğalgaz içinde ayrıca hidrocarbon türünden olmayan nitrojen, hidrojen sülfür, karbondioksit, helyum ve su buharı bulunabilir.

Yeraltında genellikle poröz tabakalar içinde gaz olarak veya petrollü tabakalarda petrol içinde erimiş olarak rastlanırlar ve bulundukları derinlik ve yeraltı jeolojik yapısının şartlarına uygun bir basınç ve ısı altındadırlar. Tablo-1’de, hidrokarbon karışımları içinde bulunuş sıralarına göre ve en hafif fraksiyondan en ağırına doğru düzenlenmiş olarak hidrokarbon türü doğalgazlar listelenmiştir. 

TABLO – 1

Atmosferik Basınçta Gazların Kaynama Noktaları, oC 

Metan, CH4161.5
Etan, C2H688.5
Propan, C3H8  42.2
Iso-Bütan, C4H1012.1
n-Bütan, C4H100.5

Likit Fraksiyonlar:  

Iso-Pentan, C5H12 27.9  
n-Pentan, C5H12       36.1  
n-Hekzan, C6H14 69.0  
n-Heptan, C6H14 98.4  

Hidrokarbon fraksiyonunun kaynama noktası yükseldikçe normal şartlar altında gaz halinde bulunma kabiliyetleri azalır. Bazı proseslerde, buharlaştırılmış ağır hidrokarbonlar ekstraksiyon yolu ile tekrar likit hale dönüştürülürler, bunlar kendi aralarında LPG (Likit petrol gazları, bütan-propan), LNG (Likit Doğal Gaz, metan-etan) veya doğal gazolin (pentan ve daha ağırları gibi) sınıflara ayrılırlar. Ticari doğalgaz kompozisyonunda metan ve etan miktarları %85 ile %95 arasında değişmektedir. Geri kalan %5 ve %15 arasında değişen kısmı ise hidrokarbon olmayan inert gazlar tamamlar. Gazın spesifik gravitesi, yani ağırlığının havaya göre oranı 0.56 ile 0.78 arasında değişebilir. Kalorifik değeri yani 1 m3’ünün yanması ile açığa çıkan ısı miktarı 8 400 ile 10 600 Kcal arasında değişmektedir. Doğal gazların yanma karakteristiği şehir gazlarınından daha farklıdır. ܞehir gazları daha çok hidrojen ihtiva etmekte olup, yanma alev hızları 70-100 cm/sn arasında değişir. (Tablo –2)

TABLO – 2

Bazı Gazların ܖzelliklerinin Mukayeseleri  

Kalorifik Değer, Metan 8950 kcal/m3  
Kalroifk Değer, Hidrojen 2810 kcal/m3
Kalorifik Değer, ܞehir gazı 4420 kcal/m3
Metan, Alev alma ısısı 537 °C
Metan, Alev ısısı 1325 °C
Metan, Yanma Hızı 35 cm/sn  
hidrojen, Yanma Hızı  265 cm/sn
ܞehir Gazı, Yanma Hızı 100 cm/sn
Metan-hava yanma oranı 5.3-14.0 %  
1 m3 sıvı Metan  625 m3 Gaz Metan(424 kg)  

Gaz endüstrisinde çalışan mühendis ve teknisyenler, yakıt maliyetleri ile çok yakından ilgilenmek zorundadırlar. Doğalgaz’ın petrol ve kömüre göre değeri, ısıtma kabiliyetleri ve yanma randımanları mukayesesi ile bazı çevrim formülleri yardımı ile tayin edilir. Bununla beraber doğalgazın bir yakıt olarak değerinin anlaşılması uzun süre almıştır.  

Sanayi bölgelerinde ilk enerji konservasyonu hükümlerinin ortaya atılmaya başlandığı tarihlere kadar gerek gaz kuyularından ve gerekse petrol ile birlikte üretilen gaz’ın atmosfere atılarak yakıldığı bilinmektedir. Oklahama’da 1930-1934 yılları arasında bu şekilde heba edilen gazın miktarı 1 trilyon ft3’ü geçmektedir. Bu tarihlerde 1000 ft3 gaza biçilen değer 1-2 cent’ten daha fazla değildi ve bu 1 ton kömürün 25-50 cent’e veya 1 galon petrolü 0.07-0.15 cent’e satmak gibi bir şeydi. Ancak gazın bu derece ucuz olması, doğalgaz endüstrisinin hızla gelişmesine sebep olan en büyük amillerinden biri olmuştur.

Doğalgaz’ın yeraltından çıkarılması, arıtılması, kontrolu ve dağıtımı ve başlıbaşına bir ilim kolu haline gelmiştir. Buna bağlı olarak doğalgaz teknolojisi içinde mütalaa edilebilecek birçok metodlar geliştirilmiştir. Doğalgaz endüstrisi ile ilgili çalışmalar 5 ana grupta toplanabilir :

Doğal gazın endüstri ham maddesi olarak kullanılmasında talepler bir devamlılık arzetmekle beraber, ısınma amacına yönelik talepler mevsimden mevsime büyük değişimler gösterir. Kış aylarında yaz’a göre domestik konut ısıtımında meydana gelecek talep artışı 15 ile 20 misli olabilmektedir. Dolayısı ile, belirli kapasitelerde inşa edilen boru hatları ile nakledilen miktarlar kafi gelmediğinden, dağıtım sistemleri yeraltı depo kaynaklarından takviye edilirler. Bu depolama rezervuarları özel yöntemlerle bulunup inkişaf ettirilir ve taleplerin az olduğu yaz aylarında talep fazlası buralarda depo edilir.

Doğalgaz mühendisliğinde, herhangi bir gazın en önemli özelliklerini, şöyle sıralayabiliriz :

·         Difüzyon özelliği,

·         Sıkıştırılabilme özelliği, ve Vizkozite

·         Gaz ve likit hallerinin densiteleri,

·         Yüzey tansiyonları özelliği,

·         Termodinamik özellikleri (Isı kapasitesi, Gizli ısı, Entalpi değişimleri)

·         Isıtma kapasitesi,

·         Yanma sınırları

·         Kritik özellikler (kritik ısı, kritik basınç gibi)

·         Isı iletim özellikleri

Yukarıda belirtilen özelliklerin çoğu, gazların molekül yapıları ve moleküller arası kuvvetlerin ısı ve basınç altındaki değişimlerinin neticesidir. Hidrokarbon gazları diğer gazlar gibi, hidrojen için kabul edilen atomal ağırlık 16’ya göre bağıl olarak muhtelif atom ağırlıklarına haizdirler.

Doğal Gazın Emniyetli Kullanımı 01/12/2005

<< İpuçları sayfası